7 kỹ thuật có chứng cớ khoa học trong can thiệp trẻ hiệu quả mà cha mẹ có thể áp dụng tại nhà (phần 2)

 (Tiếp theo)

5. Nhắc nhở/gợi ý (Prompts)

    Về bản chất, ba mẹ có thể hiểu đơn giản rằng nhắc nhở là cách gợi ý để giúp con ghi nhớ một điều gì đó. Đối với trẻ rối loạn phát triển thì nhắc nhở là điều quan trọng và cần thiết để học kỹ năng mới. Việc nhắc nhở sẽ giúp con thực hiện thành công và độc lập trong việc học các kỹ năng. Cha mẹ cũng nên có kế hoạch trong việc nhắc nhở/ gợi ý để tránh con bị phụ thuộc vào sự nhắc nhở/ gợi ý bởi vì chúng ta không phải hướng tới việc các con chờ đợi phải gợi nhắc thì mới thực hiện hành động việc trẻ thực hiện. 

    Cha mẹ cũng cần phải lưu ý, chúng ta không nên đưa quá nhiều những gợi ý/ nhắc nhở trong một khảng thời gian ngắn. Điều này dễ làm cho con bị rối. Sau khi nhắc nhở chúng ta cần chờ một khoảng thời gian nhất định để trẻ thực hiện hoặc trẻ chuẩn bị và sau đó mới tiếp tục nhắc nhở lại hoặc nhắc nhở, gợi ý mới tiếp theo.

    Cha mẹ cần lưu ý, tùy vào từng mức độ hiểu biết, mức độ thực hiện kỹ năng mà chúng ta cần dạy cho con mà đưa ra các gợi nhắc phù hợp, trong đó chúng ta có thể sử dụng các mức độ nhắc từ thấp lên cao như sau:

Nhắc nhở/ gợi ý bằng thể chất: Khi trẻ hoàn toàn chưa biết kỹ năng mà trẻ đang học, cha mẹ dùng tay để nhắc nhở con để giúp con thực hiện hành vi đó. Trong đó, cầm tay con nhắc nhở gồm hai mức độ đó là cầm tay hỗ trợ toàn phần hay một phần. Ví dụ. tập cho con kỹ năng kéo quần lên, khi con không thể thực hiện, cha mẹ chúng ta có thể gợi nhắc bằng cách cầm 2 bàn tay của con đưa sát tới lưng quần, rồi cho con cầm vào lưng quần, lúc này tay của chúng ta cầm tay của con để con có thể cầm được lưng quần, sau dó dùng lực tay của chúng ta kéo tay và quần của con lên. (đây là nhắc nhở toàn phần bằng thể chất). Nhắc nhở một phần có nghĩa chúng ta cũng cầm tay con đặt xuống lưng quần, con tự cầm quần và hỗ trợ con kéo lên. Cha mẹ cũng có thể sáng tạo và ứng dụng thêm nhiều cách khác nhau đối với các kỹ năng cần dạy cho con khác.

- Nhắc nhở, gợi ý bằng cách làm mẫu: Cha mẹ cần hiểu, làm mẫu ở đây là làm đúng cách thực hiện để con có thể theo dõi và bắt chước làm theo. Đối với kỹ năng này cha mẹ cần lưu ý để sử dụng được kỹ thuật này yêu cầu con phải có kỹ năng bắt chước tốt và làm theo được sau khi thấy cha mẹ làm mẫu. Ngoài ra, cha mẹ cũng cần lưu ý, mỗi khi con thực hiện và bắt chước được hoặc cố gắng bắt chước bằng một hành động hay cách thức nào đó thì chúng ta cần phải phản hồi về hành vi con bắt chước, có thể là khen ngợi bằng lời hay thưởng cho con một phần thưởng nhỏ. Ví dụ, khi dạy cho con kỹ năng đi giày, cha mẹ chúng ta cần chuẩn bị một đôi giày của mình và bên cạnh là con của mình cũng có một đôi giày tương tự. Chúng ta thực hiện làm mẫu bằng các bước xỏ chân vào giày và con nhìn bắt chước theo cách mà chúng ta thực hiện trước đó. Hãy nhớ khen ngợi con khi con thực hiện theo, dù nhiều lần con vẫn chưa làm được hay làm chưa đạt.

- Nhắc nhở gợi ý trực quan: Đây là cách chúng ta cho con thấy những hình ảnh hoặc đồ vật nào đó về hành vi con thực hiện như mong đợi của chúng ta. Ví dụ khi con muốn ăn bánh, chúng ta sẽ gợi ý cho con bằng cách đưa hình ảnh ngửa tay xin để gợi nhắc cho con là con cần phải ngửa tay xin để lấy được bánh ăn.

- Nhắc nhở, gợi ý bằng lời: Đúng như tên gọi, đó là cách cha mẹ dùng lời nói để gợi ý, nhắc nhở con để thực hiện theo mong đợi. Ví dụ, con muốn xin bánh nhưng không biết cách diễn đạt câu "con muốn bánh" lúc này cha mẹ có thể mớm lời bằng cách nói "con muốn..." rồi đến lượt trẻ sẽ điền từ bánh vào.

6. Xóa nhắc (Prompt fading)

    Đây là cách mà giúp cho con tự tin thực hiện mà không cần phải nhắc nhở như trước đây nữa. Để thực hiện điều này một cách hiệu quả và để con có thể tự làm một cách độc lập mà không cần phải nhìn hay theo sát con để nhắc nhở thì cha mẹ chúng ta hãy thực hiện một số cách sau:

    Hướng dẫn chia theo cấp độ: Có nghĩa từ việc cha mẹ chúng ta sử dụng các bước nhắc nhở gợi ý từ "thể chất" rồi giảm dần về "nhắc nhở gợi ý bằng cách làm mẫu" cho tới cấp độ cuối cùng "nhắc nhở, gợi ý bằng lời".

    Gợi ý từ nhiều nhất tới ít nhất: Đây là cách phụ huynh chúng ta giảm dần sự hỗ trợ, gợi ý cho con để con dần dần tiến về năng lực tự độc lập về mặt kỹ năng. Ví dụ. dạy cho con kéo quần, từ việc chúng ta cầm tay của con kéo lên một cách hoàn toàn thì chúng ta giảm dần bằng cách giảm lực kéo tay, rồi chạm hờ tay, rồi buông tay dần và để con tự làm. Đây thực sự là một quá trình, cha mẹ chúng ta không nên nóng vội, có thể mỗi bước như vậy mất cả tuần để có thể chuyển sang bước mới.

    Nhắc nhở từ ít nhất đến nhiều nhất: ngược lại với cách trên, chúng ta nhắc nhở trẻ nhưng con vẫn không thực hiện được thì chúng ta nhắc nhở nhiều hơn, nếu con vẫn chưa thực hiện được thì hỗ trợ đến mức mà con có thể thực hiện được, và sau đó giảm dần.

7. Khái quát hóa

    Đây là cách mà cha mẹ chúng ta có thể chuyển từ những bài tập, bài học được dạy ở trường hay ở nhà ra môi trường bên ngoài để con có thể sử dụng được. Ví dụ ở lớp con có thể độc lập cầm muỗng xúc cơm đưa vào miệng ăn, thì kỹ năng này chúng ta cũng phải dạy con được ở nhà và khi con ra ngoài công cộng. Điều này vô cùng quan trọng trong việc hướng con tới tự độc lập về kỹ năng.

C.Bình

Tài liệu tham khảo

1. Chen, L (2015). The impact of model-lead-test coaching on parents' implementation of reinforcement, prompting, and fading with their children with autism spectrum disorder

2. Granpeesheh,D., Tarbox,J., Najdowski, A., & Kornack,J. (2014). Evidence - based Treatment for Children with Autism: The CARD Model. Elsevier.